Opiniowanie sądowo-psychologicznew przypadku sprawców, u których rozpoznajesię zaburzenia osobowości, stwarza szeregtrudności i problemów diagnostycznych. Przezwyciężeniewspomnianych trudności jest możliweprzez wykorzystanie w postępowaniu diagnostycznymmodelu diagnozy procesów motywacyjnychuwzględniających zarówno osobowościowe, jaki sytuacyjne tło motywacyjne, mające wpływ nawybrane właściwości procesów motywacyjnych.Opisują one stan funkcjonowania osobowości, aktualniepełnione przez nią funkcje regulacyjne i integracyjne.Diagnoza motywacji osób ujawniającychopisane zaburzenia będzie zdecydowanie bardziejtrafna i rzetelna, gdy wykorzystamy systemowepodejście do zaburzeń osobowości zaproponowaneprzez Andrzeja Jakubika.
Diagnostyka różnicowa dysfunkcjipsychicznych o cechach paranoicznych posiadaistotne znaczenie praktyczne, wpływające nakońcowe wnioski opinii sądowo-psychiatrycznych.Kierując się etiologią, patogenezą i obrazem klinicznymtrzech najczęściej spotykanych zaburzeńparanoicznych (osobowości paranoicznej, reakcjiurojeniowej i paranoi) przedstawiono podstawowezasady ich różnicowania oraz wynikające z niegokonsekwencje orzecznicze w psychiatrii sądowej.
W artykule przedstawiono zasadyrządzące opiniowaniem przez biegłego: zasadęnaczelną, którą jest zasada dobrej obsługi sądu oraz zasady organizacyjne: obligatoryjności zasięgania opinii biegłego, insubstytutywności(in abstracto), substytucji (in concreto), zasadę autonomii i zasadę kompetencji. Zasady te są odpowiednikami zasad obowiązujących organy procesowe.
Przedstawiono wyniki badańdiagnostycznych 88 pacjentów Poradni Przeciwalkoholowych(35 osób leczonych po raz pierwszy, przymusowo–grupa A, 24 osoby zgłoszone po raz pierwszy,dobrowolnie –grupa B, 29 osób po raz kolejnywznawiających leczenie –grupa C oraz 57 uczestnikówKlubów Anonimowych Alkoholików (grupa D).Analiza wykazała znaczące różnice obrazu osobowości(profilu SUI) pomiędzy wyodrębnionymi grupamiw kolejności: B, A, C, D. Najbardziej różniły sięprofile grup C i D (rps= -0,82), co prowadzi downiosku, że grupy te są swoim wzajemnym zaprzeczeniempod względem koherencji osobowości warunkującejprawidłowe funkcjonowanie społeczne w codziennychsytuacjach życiowych. Badania pozwalajątakże na wyciągnięcie ogólnego wniosku o dużejprzydatności psychologiczno-diagnostycznej testuSUI w lecznictwie uzależnienia alkoholowego.
W pracy, na podstawie analizypiśmiennictwa, przedstawiono: definicje, historię,epidemiologię, etiologię, kryteria diagnostycznedysocjacyjnych zaburzeń osobowości, tzn. osobowościmnogiej, czyli wielorakich zaburzeń osobowości.Przedstawiono też problemy diagnozowaniai opiniowania poczytalności takich osóbw sprawach karnych.
Mechanizmy obronne osobowości w sposób nieświadomy pomagają radzić sobie w sytuacjach konfliktowych. Zazwyczaj konflikty towarzyszą ostrej i przewlekłej reakcji na stres, jaka często poprzedza dokonanie agresywnego przestępstwa. W pracy omówiono główne kierunki badań nad mechanizmami obronnymi. Na przykładzie 35 sprawców poważnych przestępstw agresywnych, w których genezie główną rolę odegrał stan stresu, zauważono, że najbardziej upośledzonymi mechanizmami obronnymi osobowości przed czynem były: racjonalizacja, tłumienie i wyparcie. Sytuacja narażenia na „stresujące" obciążenie pogłębia stan konfliktu, który nie może być złagodzony procesami nieświadomej regulacji i skutkuje agresywnym przestępstwem.
Mimo dominującego w literaturzepoglądu, że tylko określone kodeksowo kategoriechorobowe psychiki pozwalają orzekać stanniepoczytalności lub poczytalności znacznie ograniczonej,odzywają się głosy wielu prawników, a takżelicznych psychiatrów, iż nie docenia się negatywnejroli niektórych typów krańcowo zaburzonej osobowościsprawcy czynu zabronionego. Autorzy zwracająrównież uwagę na to, że każda osobowość winnabyć pojmowana w wymiarze nie zawsze stabilnegokontinuum, a obraz kliniczny sytuacyjnych dekompensacjipozornie trwałych mechanizmów osobowościowych,osiąga niejednokrotnie rozmiary stanuz pogranicza psychozy, a nawet psychotycznego.Oznacza to potrzebę weryfikacji dotychczasowegopodejścia psychiatrii sądowej do osób z zaburzeniamiosobowości, u których splot szczególnie urazowychczynników psychologiczno-sytuacyjnych mógłskutkować wyzwoleniem dekompensacją postawo charakterze kryminogennym.
Praca stanowi przegląd piśmiennictwadotyczącego biologicznych podstaw zaburzeńosobowości. Uwzględniono następujące kryteriabiologiczne: czynniki genetyczne, zaburzenia hormonalne,zaburzenia enzymatyczne, zaburzenia układuserotoninergicznego, uszkodzenia organiczne o.u.n.Z dostępnych publikacji wynika, że żadne z wyżejwymienionych kryteriów nie uzyskało dotądjakościdiagnostyczno-prognostycznej. Wydaje się celowymwypracowanie takiego narzędzia diagnostycznego,które wiązałoby czynniki psychosocjologiczne z najlepiejpoznanymi koncepcjami biologicznymi.
Artykuł omawia mózgowe mechanizmykształtowania się antyspołecznych zaburzeńosobowości. Rozważania dotyczą roli poszczególnychczynników w ich patogenezie, w tym lokalizacjiuszkodzenia mózgu, etiologii oraz wskaźnikówneurofizjologicznych. Obok badań neuroobrazowych,poszukuje się także neuropsychologicznychmiar zaburzeń procesów poznawczych w psychopatii.Wskazano przyczyny dotychczasowych niespójnościterminologicznych i teoretycznych, a takżesformułowano propozycje dalszych badań.
Corocznie wydawanych jestok. 300 opinii sądowo-psychiatrycznych w sprawachkarnych dotyczących żołnierzy. Wydają jezarówno biegli wojskowi jak i spoza wojska. Konfrontacjatych opinii, dokonywana przy okazji badańporównawczych, jak i w codziennej praktyce,wskazuje na występowanie znacznych różnic międzybiegłymi, tak w zakresie oceny poczytalności,jak i zdolności do służby wojskowej sprawcówprzestępstw wojskowych. W pracy dokonano przegląduwyżej wymienionych spornych kwestii orazprzedstawiono własny pogląd na ten temat.
Zaburzenia osobowości rozpoznanow 41 przypadkach (39%) kobiet, które przebywałyna obserwacji sądowo-psychiatrycznej zleconejprzez sąd. W zestawieniu z populacją wszystkichpacjentów psychiatrii sądowej 73% badanych miałozarzut o czyny agresywne, przeważnie morderstwapopełnione na członkach rodziny. Żaden badany niemiał zniesionej poczytalności, chociaż niektórzyprzejawiali zaburzenia reaktywne i zostali poddanibadaniu po polepszeniu stanu zdrowia. Najbardziejpowszechnym zaburzeniem osobowości była niestabilnośćemocjonalna, a najbardziej typowymi motywamizazdrość i zemsta. Ze względu na zagrożeniespołeczne, istnieje potrzeba prowadzenia dalszychbadań nad zaburzeniami osobowości u kobiet.
Problemy i rola psychiatrówsądowych zostały omówione na podstawie danychz Oddziału Psychiatrii Sądowej w Utenie w latach1994-1998. Charakterystyczne cechy osobowościi diagnozy przeanalizowano wg ICD-10. Podkreślonorolę psychologa w kompleksowym badaniusądowo-psychiatrycznym i konieczność wprowadzeniakategorii ograniczonej poczytalności.
Przedstawiono wyniki kompleksowychbadań nad agresywnymi zachowaniami nieletnichdziewcząt, przeprowadzone metodami klinicznymii eksperymentalno-psychologicznymi. Badaniamiobjęto 188 osób z zaburzeniami zachowania (antyspołecznymii przestępczymi). Zasygnalizowanoistotne czynniki agresji (mikrospołeczne, psychologicznei psychopatologiczne) oraz te, które są uwarunkowanepłcią ijej związkiem z patologiczną agresją.Zwrócono uwagę na znaczną rolę, jaką w agresjikobiet odgrywają treści fantazji agresywnych.
W charakterystyce wybranychwymiarów opisujących osobowość, które znalazłysię w grupie predyktorówmających 68,7% mocyprzewidywania zabójstwa, istotne okazały się:(1) poziom lęku –mieszczący się w grupie zabójcówmiędzy nasileniem negatywnym a przeciętnym,(2) poziom kompetencji emocjonalnych –kształtującysię negatywnie, (3) poziom agresywności i wrogości–zbliżający się w grupie zabójców do nasileniaprzeciętnego. Wymiary te stanowią składową predyktorówzabójstwa wraz z wymiarem obciążeniasytuacyjnego w czasie dokonywania czynu orazz wymiaremfunkcjonowania biologicznego. Najważniejszymw hierarchii okazał się wymiar obciążeniasytuacyjnego, w następnej kolejności następują wymienionewymiary osobowościowe, po których następujewymiar opisujący funkcjonowanie biologiczne.Całość tej hierarchii stanowi psychologiczną grupęryzyka popełnienia czynu zabójstwa z niemal70% prawdopodobieństwem.
Diagnostyka zaburzeń osobowościw opiniowaniu sądowo-psychologicznym budziwiele kontrowersji, zwłaszcza w przypadkach nietypowych.W pracy podjęto próbę zestawienia objawówdotyczących funkcji poznawczych, emocjonalnychi zachowania, które mogą być pomocne w diagnozieróżnicowej do celów orzeczniczych. Kryteriumdoboru przypadków do przedstawionej analizy stanowiłoirracjonalne działanie sprawców, mało zrozumiałapsychologicznie motywacja czynu.
Autor zapoznaje czytelnikaz podstawowymi zmianami w kodeksie karnym wykonawczym,które wpłynęły na postępowanie zeskazanymi niepełnosprawnymi psychicznie. Przedstawiazasady i podstawy prawne przeprowadzaniabadań psychologicznych i psychiatrycznych wobecskazanych i tymczasowo aresztowanych oraz zasadyfunkcjonowania systemu terapeutycznego.