Archiwum 1992–2013

2004, tom 13, zeszyt 4

Artykuł oryginalny

Terytorialne zróżnicowanie hospitalizacji osób z zaburzeniami afektywnymi w latach 1999-2001

Elżbieta Słupczyńska-Kossobudzka, Ludmiła Boguszewska, Walentyna Szirkowiec
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 303-316

Cel. Głównym celem jest ustalenie trwałości zjawiska zróżnicowania terytorialnego hospitalizacji oraz próba wyjaśnienia jego przyczyn.

Metoda. Analizowano rozpowszechnienie hospitalizacji, czyli liczbę osób leczonych w szpitalach na jednostkę populacji w roku 1999 i 2001, w poszczególnych województwach. Uwzględniono następujące zmienne niezależne, mogące wpływać na rozmiar hospitalizacji: trzy cechy demograficzne (płeć, wiek, zamieszkanie na wsi lub w mieście), dziesięć zmiennych społeczno-zdrowotnych (odsetki osób: mieszkających samotnie; w stanie wolnym; żyjących poniżej minimum socjalnego oraz poniżej poziomu egzystencji; stopa bezrobocia; częstość samobójstw dokonanych; nadużywanie alkoholu; rozpowszechnienie zaburzeń afektywnych w PZP; rozpowszechnienie inwalidztwa z powodu tych zaburzeń), dwie miary dostępności opieki psychiatrycznej oraz cztery miary funkcjonowania tej opieki (średni czas hospitalizacji; wskaźniki hospitalizacji z powodu ogółu zaburzeń psychicznych; zaburzeń depresyjnych nerwicowych i adaptacyjnych; schizofrenii). Do analizy korelacji zmiennych niezależnych ze wskaźnikiem rozpowszechnienia hospitalizacji zaburzeń afektywnych użyto współczynnika korelacji rangowej Spearmana.

Wyniki. Częstość hospitalizacji jest znacznie zróżnicowana – najwyższa w wielkopolskim, kujawsko-pomorskim i podlaskim, a prawie dwukrotnie mniejsza w śląskim, świętokrzyskim i zachodniopomorskim. Zróżnicowanie rozmiaru hospitalizacji jest najwyraźniejsze u osób w wieku 20-44 lat, u kobiet oraz mieszkańców miast. Różnice terytorialne nie zależą od struktury demograficznej województw ani od 10 zmiennych społeczno-zdrowotnych. Stwierdzono słaby związek między rozmiarem hospitalizacji a czasem leczenia w ciągu roku – im więcej leczonych tym krótszy czas. W dwu województwach (podlaskie i zachodniopomorskie) ważnym czynnikiem warunkującym dużą częstość hospitalizacji jest prawdopodobnie wysoka dostępność łóżek, a w województwie wielkopolskim preferencje diagnostyczne, „faworyzujące" zaburzenia afektywne.

Artykuł oryginalny

Poczucie koherencji a poczucie posiadania wiedzy o chorobie u osób po udarze mózgu

ŁUKASZ MARSZAŁEK, ŁUCJA DOMAŃSKA
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 317-324

Cel pracy. Udar mózgu, ze względu na specyficzne cechy przebiegu, takie jak: nagły początek, szybkie narastanie objawów, ograniczenie aktywności życiowej, konieczność hospitalizacji i rehabilitacji, należy traktować, jako szczególne wyzwanie adaptacyjne dla pacjenta. Wśród czynników, które wpływają na sposób zmagania się z chorobą oraz zaangażowanie w leczenie i rehabilitację wymienia się poczucie koherencji. Celem pracy było sprawdzenie, czy u pacjentów po udarze mózgu poczucie koherencji ma związek (i w jakim zakresie) z poczuciem posiadania wiedzy na temat własnej choroby, jej przyczyn, dolegliwości, leczenia/usprawniania oraz następstw.

Metoda. Przebadano 31 osób hospitalizowanych w oddziałach rehabilitacji lub neurologii ok. 2-2,5 miesiąca po udarze mózgu. Zastosowano metody kwestionariuszowe. Do pomiaru poczucia koherencji wykorzystano Kwestionariusz Orientacji Życiowej SOC-29, zaś do oceny subiektywnego poczucia posiadania wiedzy o chorobie – eksperymentalną wersję narzędzia własnej konstrukcji „Obraz Mojej Choroby".

Wyniki. Ujawniono istnienie dodatniej korelacji pomiędzy poczuciem koherencji a poczuciem posiadania wiedzy na temat choroby w zakresie leczenia i usprawniania. Takiego związku nie stwierdzono z innymi składowymi wiedzy o własnej chorobie. W uzyskanych wynikach znalazło odzwierciedlenie prawdopodobnie wyznaczanie granic przez pacjentów między obszarami subiektywnie ważnymi a tymi, które takiego znaczenia nie mają. Te ostatnie usuwane są na pozycje marginalne i jednostka wykazuje wysoką tolerancję na brak wiedzy w ich zakresie. Wykryta zależność (im silniejsze poczucie koherencji tym większe poczucie posiadania wiedzy o leczeniu i usprawnianiu) sugeruje, że orientacja w zakresie leczenia/usprawniania może przyczyniać się do skuteczniejszego radzenia sobie w sytuacji choroby.

Wnioski. W toku poznawania obrazu własnej choroby pacjenta po udarze (faktycznej wiedzy o własnej chorobie, osobistego znaczenia, jakie ma dla niego) warto określić subiektywne poczucie posiadania wiedzy na temat choroby. W praktyce medyczno-psychologicznej należy zwrócić szczególną uwagę na informowanie chorego o podejmowanych oraz planowanych działaniach leczących i usprawniających.

Artykuł oryginalny

Jakość życia i funkcjonowanie emocjonalne pacjentów z chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy

Krzysztof Zboralski, Antoni Florkowski, TADEUSZ PIETRASZ, Piotr Gałecki
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 325-329

Cel. Poznanie wzajemnych związków pomiędzy jakością życia i funkcjonowaniem emocjonalnym wśród pacjentów, u których rozpoznano chorobę wrzodowa żołądka i/lub dwunastnicy.

Metoda. Badaniu poddano grupę 60 żołnierzy zawodowych hospitalizowanych w okresie 2000-2001 w Szpitalu Uniwersyteckim WAM w Łodzi. W badaniu zastosowano Kwestionariusz kontroli emocjonalnej Brzezińskiego oraz skalę jakości życia SF-36.

Wyniki. Zastosowane w badaniu techniki psychometryczne pozwoliły na stwierdzenie istotnych statystycznie zależności pomiędzy poziomem jakości życia a pobudliwością emocjonalną, kontrolą ekspresji emocjonalnej, kontrolą sytuacji.

Wnioski. Jakość życia żołnierzy z rozpoznaniem choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy jest istotnie niższa w porównaniu z osobami zdrowymi. Poziom jakości życia pozostaje w istotnej zależności z funkcjonowaniem emocjonalnym badanych osób.

Artykuł oryginalny

Polimorfizm regionu promotorowego genu dla transportera serotoniny w schizofrenii

MAREK SANAK, Jacek Wciórka
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 331-339

Cel. W regionie regulatorowym genu kodującego transporter dla serotoniny u człowieka występuje polimorfizm genetyczny (5-hydroxytlyptamine transporter linked polymorphic region – 5-HTTLPR), dla którego w licznych opublikowanych pracach poszukiwano związku z ryzykiem występowania chorób psychicznych. Dotychczas nie badano związku tego polimorfizmu z obrazem psychopatologicznym schizofrenii. Celem tego badania było zbadanie asocjacji polimorfizmu 5-HTTLPR ze schizofrenią oraz jej obrazem psychopatologicznym.

Metoda. U 242 chorych na schizofrenię (spełnione kryteria wg DSM-IV i ICD-10) zbadano promotorowy polimorfizm genetyczny transportera dla serotoniny i porównano jego rozkład z rozkładem w grupie kontrolnej obejmującej 192 zdrowych osób. Dokonano analizy związków między objawami psychopatologicznymi ocenianymi u badanych chorych wg skali PANSS a genotypem polimorfizmu 5-HTTLPR.

Wyniki. Nie stwierdzono genetycznej asocjacji między wariantami allelicznymi genu dla transportera serotoniny a schizofrenią. Wykazano, że u chorych homozygotycznych dla delecyjnego wariantu allelicznego nasilenie objawów ocenianych skalą PANSS jest mniejsze. Ponadto, u kobiet chorych na schizofrenię wyróżniono objawy psychopatologiczne składające się na łagodniejszy kliniczny obraz choroby skojarzony z homozygotycznością względem allelu delecyjnego.

Wnioski. Polimorfizm 5-HTTLPR nie jest związany z ryzykiem zachorowania na schizofrenię. U chorych na schizofrenię kobiet homozygotycznych względem allelus obserwowane jest słabsze nasilenie objawów psychopatologicznych.

Artykuł poglądowy

Przegląd metod wyznaczania energii elektrycznej używanej podczas zabiegów elektrowstrząsów

DANUTA PALIŃSKA, Tomasz Sobów, Iwona Kłoszewska
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4)

Cel. Zabiegi elektrowstrząsowe (EW) są nadal stosowane we współczesnej psychiatrii. Technika wykonywania zabiegów jest wciąż udoskonalana, tak, aby spełnić dwa cele terapeutyczne, tj. wysoką skuteczność i dobrą tolerancję EW. Przedstawiono metody określania dawki energii elektrycznej wykorzystanej w czasie zabiegów elektrowstrząsowych.

Poglądy. Klasycznym kryterium skuteczności zabiegu EW jest długość wywołanego przepływem prądu uogólnionego napadu drgawkowego wynosząca, co najmniej 25 sekund wg zapisu EEG. Dobra tolerancja zabiegów oznacza minimalizowanie ryzyka wystąpienia zaburzeń funkcji poznawczych, również zaburzeń świadomości po zabiegach. Osiągnięcie tych dwóch celów terapeutycznych wymaga dobierania dawki energii elektrycznej w stosunku do wielkości indywidualnego progu drgawkowego pacjenta, mierzonego przed ECT. Dawka energii przewyższająca nieznacznie indywidualny próg drgawkowy uważana jest za optymalną. Użycie zbyt niskiej energii wywołuje napady za krótkie, użycie energii za wysokiej również skraca długość napadu oraz nasila zaburzenia funkcji poznawczych u pacjenta. Trudności w szacowaniu energii wynikają ze zmian wartości progu drgawkowego pojawiających się w trakcie cyklu zabiegów oraz w zależności od towarzyszącej farmakoterapii i cech osobniczych pacjenta. W najnowszych metodach określania optymalnej dawki energii rezygnuje się z klasycznego kryterium skuteczności, zastępując je szczegółową analizą zapisu EEG podczas czynności napadowej.

Wnioski. Stosowanie tych metod umożliwia dopasowywanie wartości energii do zmian wartości indywidualnego progu drgawkowego pacjenta z zabiegu na zabieg. Najnowsze sposoby szacowania energii elektrycznej, przedstawiane w niniejszej pracy, znalazły już zastosowanie w udoskonalonych technicznie aparatach do wykonywania zabiegów EW.

Artykuł poglądowy

Późne dyskinezy

STANLEY N. CAROFF, STEPHAN C. MANN, KENNETH A. SULLIVAN, E. CABRINA CAMPBELL, Stefan Krzymiński
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 347-354

Cel. Artykuł omawia aktualne poglądy na epidemiologię, patogenezę, diagnostykę oraz leczenie późnych dyskinez.

Poglądy. Z coraz szerszym stosowaniem atypowych leków przeciwpsychotycznych wiązana jest nadzieja na zmniejszenie zapadalności na późne dyskinezy. Jednak ryzyko ich wystąpienia u podatnych pacjentów, stosowanie nadal klasycznych leków przeciwpsychotycznych oraz istnienie tysięcy pacjentów z wcześniej nabytymi dyskinezami, podkreślają ciągłe znaczenie tej potencjalnie nieodwracalnej reakcji na leki. Do tej pory zgromadzono znaczną ilość informacji dotyczących epidemiologii, obrazu klinicznego, patogenezy i leczenia późnych dyskinez.

Wnioski. Lepsze zrozumienie tego stanu jest ważne nie tylko dla praktyki klinicznej, ale także dla wyjaśnienia wzajemnych związków między lekami przeciwpsychotycznym i oraz podatnością na dyskinezy związane ze schizofrenią i starzeniem się.

Artykuł poglądowy

Hiperprolaktynemia U chorych na schizofrenię leczonych lekami przeciwpsychotycznymi

ANNA WYSZOGRODZKA-KUCHARSKA, Jolanta Rabe-Jabłońska
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 355-362

Cel. Omówienie roli prolaktyny w organizmie oraz regulacji jej wydzielania.

Poglądy. Omówiono przyczyny, objawy kliniczne i odlegle następstwa hiperprolaktynemii, ze szczególnym uwzględnieniem działania leków psychotropowych. Leki psychotropowe: neuroleptyki klasyczne i niektóre leki przeciwpsychotyczne II generacji mogą w istotny sposób zaburzać wydzielanie prolaktyny.

Wnioski. Przy stosowaniu leków przeciwpsychotycznych konieczna jest znajomość ich wpływu na sekrecję prolaktyny i pozostałe hormony osi podwzgórze-przysadka-gonady.

Artykuł poglądowy

Schizofrenia a osteoporoza

ANNA WYSZOGRODZKA-KUCHARSKA, Jolanta Rabe-Jabłońska
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 363-367

Cel. Przedstawiono przegląd piśmiennictwa dotyczący występowania osteoporozy u pacjentów ze schizofrenią.

Poglądy. Jednym z nich jest obniżenie gęstości mineralnej kości, które doprowadza do osteopenii i osteoporozy. Omówiono jej przypuszczalne przyczyny, czynniki ryzyka oraz jej związki z leczeniem przeciwpsychotycznym. Powszechnie wiadomo, że pacjenci ze schizofrenią mają często inne współtowarzyszące schorzenia somatyczne.

Wnioski. Znajomość złożonych przyczyn osteoporozy u pacjentów ze schizofrenią umożliwi jej profilaktykę, wczesne rozpoznawanie i odpowiednie leczenie.

Artykuł poglądowy

Opinia biegłego – jej formy, cechy i rodzaje

Danuta Hajdukiewicz
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 369-376

Cel. Przedstawiono podstawowe formy, cechy i rodzaje opinii sądowo-psychiatrycznych.

Poglądy. Sąd zasięga opinii biegłego lub biegłych, lub też instytutu naukowego bądź naukowo-badawczego, gdy potrzebne są wiadomości specjalne. Opinia biegłego, powołanego przez organ procesowy, jest dowodem w sprawie, którym nie jest opinia prywatna (powołana przez stronę), nazywana opinią pozasądową lub pozaprocesową. Sąd decyduje o formie opinii, czy ma być ustna czy pisemna, jak też powołując kilku biegłych decyduje o tym, czy mają oni wspólnie przeprowadzić badanie. i wydać jedną wspólną opinię, łączną czy opinie odrębne. Łączna opinia kilku specjalistów z dziedzin pokrewnych nosi nazwę opinii kompleksowej. Taką opinią najczęściej jest opinia instytucji naukowej, która zawsze musi być wydana kolektywnie, (co najmniej dwóch specjalistów) i w formie pisemnej. Cechy opinii określone ustawowo: musi ona być pełna, jasna i bez sprzeczności. Musi być przedstawiona obiektywnie, do czego zobowiązuje biegłego treść składanego przyrzeczenia o wydawaniu ocen z całą sumiennością i bezstronnością. Oczekiwaną przez sąd formą opinii jest opinia kategoryczna, ale gdy nie jest to możliwe, biegły winien dążyć do przedstawienia jej w formie prawdopodobnej ze wskazaniem dozy prawdopodobieństwa. Czasem możliwe jest tylko wydanie opinii alternatywnej.

Artykuł poglądowy

Rola, prawa i obowiązki biegłego psychiatry w postępowaniu karnym i cywilnym

Danuta Hajdukiewicz
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 377-384

Cel. Wskazano unormowania prawne powoływania biegłych, w tym psychiatrów, gdy zachodzi potrzeba wiadomości specjalnych w postępowaniu karnym i cywilnym.

Poglądy. Warunkiem podjęcia się czynności biegłego jest otrzymanie przez osobę powołaną pisemnego postanowienia sądu, a w postępowaniu karnym przygotowawczym również prokuratora, o powołaniu biegłego, wymienionego z imienia i nazwiska, ze wskazaniem jego specjalności oraz określeniem zleconych mu zadań i terminu wykonania. Rolą biegłego jest wyjaśnienie przedstawionych mu faktów, powiązania ich z faktem głównym i całokształtem sprawy, ze wskazaniem związku przyczynowego pomiędzy tym faktem a jego skutkami. Podstawowe prawa i obowiązki biegłego wynikają z unormowań kodeksów postępowania karnego i cywilnego. Wskazano istniejące różnice wiążące się ze specyfiką każdego z tych postępowań.

Artykuł poglądowy

Internet jako medium przydatne w rehabilitacji osób chorych psychicznie

Paweł Bronowski, Maria Załuska
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 385-390

Cel. Przedstawiono związki Internetu i problematyki zdrowia psychicznego.

Poglądy. Problematyka zdrowia psychicznego jest obecna w Internecie na stronach www przeznaczonych dla profesjonalistów oraz osób chorujących psychicznie i ich rodzin. Dotychczasowe wyniki badań dotyczących wpływu Internetu na zdrowie psychiczne nie są jednoznaczne. Istnieją doniesienia o tym, że Internet stanowi wsparcie w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów społecznych oraz przełamywaniu izolacji.

Wnioski. Poprzez potencjał komunikacyjny, informacyjny i multimedialny Internet może być narzędziem przydatnym dla rehabilitacji osób chorych psychicznie

Artykuł poglądowy

Terapia przez internet

ALEKSANDRA NAKONIECZNY
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 391-398

Cel. Przedstawiono założenia, typy aktywności oraz niektóre wyniki działalności portalu internetowego „Poznać i zrozumieć schizofrenię" (www.schizofrenia.info).

Poglądy. Portal jest nową, w pewnym sensie eksperymentalną, formą terapii – internetową pomocą poprzez uczestnictwo w jego aktywności. Zaangażowanie chorych lub ich bliskich może tu przejawiać się w różny sposób: dyskusje na forum, współtworzenie gazetki, pisanie pamiętnika, dzielenie się swoimi dokonaniami artystycznymi w postaci prac literackich czy plastycznych. Atutem portalu jest jego dostępność zarówno w czasie, jak i przestrzeni. Drugą podkreślaną przez użytkowników zaletą jest anonimowość, a przyczyny potrzeby „ukrycia twarzy" są różne. Nieoceniony jest także fakt, iż na forum dyskusyjnym można podzielić się doświadczeniem z osobami, które także przeżyły psychozę, dowiedzieć się, jak inni poradzili sobie z podobnymi problemami. Przytoczono liczne opinie użytkowników na ten temat.

Wnioski. Portal nie jest tylko stroną internetową dającą informacje na temat choroby. Jest przede wszystkim swoistą internetową grupą samopomocową. Wypełnia lukę w systemie opieki oferowanej osobom chorym i stanowi uzupełniającą formę terapii schizofrenii. Jest też dowodem niezwykłej aktywności i kreatywności osób chorujących na schizofrenię.

Artykuł kazuistyczny

Psychoza paranoidalna jako pierwszy objaw sporadycznej postaci choroby Creutzfeldta-Jakoba

MARCIN WOLTERA, Iwona Kłoszewska, Paweł P. Liberski, BEATA SIKORSKA, Tomasz Sobów
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 399-404

Cel. Sporadyczna postać CJD jest rozpoznawana w Polsce czterokrotnie rzadziej niż w krajach zachodnich. Na typowy obraz kliniczny sCJD składa się triada objawów: otępienie, mioklonie i charakterystyczny zapis EEG. U niektórych pacjentów występują psychiczne objawy prodromalne takie jak zmiana osobowości, depresja, labilność emocjonalna. Przypadki sCJD, rozpoczynające się od objawów psychotycznych są uważane za rzadkie.

Przypadek. Przedstawiono przypadek 68 letniego mężczyzny, u którego pierwszymi oznakami sCJD były objawy zespołu paranoidalnego.

Komentarz. Przyżyciowa diagnoza sCJD jest możliwa w przypadku nietypowym, warunkiem sine qua non jest staranna ocena chorego i nieuleganie stereotypom o przyczynach zaburzeń psychicznych i poznawczych u starszych pacjentów. Diagnozę sCJD należy brać pod uwagę zawsze przy szybko narastających objawach otępienia z towarzyszącymi objawami neurologicznymi i psychotycznymi.

Artykuł kazuistyczny

Znaczenie zaburzeń psychotycznych u osób starszych i osamotnionych – dylematy związane z wyborem technik terapeutycznych i rodzajów interwencji w świat pacjenta

KATARZYNA MAJCHRZAK
Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2004, 13 (4), 405-409

Cel. Pacjenci w wieku podeszłym, cierpiący na zaburzenia psychotyczne, samotni i opuszczeni są grupą licznie reprezentowaną w obszarze oddziaływania psychiatrii środowiskowej. Piśmiennictwo dotyczące leczenia i rehabilitacji tych pacjentów jest dość ubogie – starość w „nowoczesnych" czasach nie jest tematem mile widzianym. Celem tego tekstu jest przybliżenie dylematów związanych z leczeniem pacjentów starych i samotnych ze względu na specyficzne znaczenie i charakter ich choroby.

Opis przypadku. Ilustracją jest opis przypadku 70-letniej pacjentki, chorującej na zaburzenia urojeniowe, której objawy, sytuację życiową a także przebieg leczenia można uznać za typowe dla pewnej grupy pacjentów w wieku podeszłym, żyjących w samotności. Stan pacjentki pozwalał na podjęcie kontaktu w miejscu zamieszkania i nie uzasadniał konieczności podjęcia działań wbrew jej woli.

Komentarz. Pomoc psychologiczna i psychiatryczna osobom starszym i osamotnionym powinna uwzględniać szerszy kontekst, w jakim występuje u nich choroba psychiczna i powinna być w miarę możliwości dostosowana do etapu życia, możliwości i specyficznych ograniczeń tych pacjentów. Czasami – być może – wyleczenie objawów choroby psychicznej nie jest najważniejszym, co dla starego człowieka można zrobić.