Archiwum 1992–2013

Artykuł przedstawia ogólny zarys kierunków badawczych współczesnej neuropsychologii. Szczególnie dużo uwagi poświęcono neuropsychologii poznawczej. Omówiono założenie programowe tego nurtu badań. koncepcję modułowej versus zgeneralizowanej reprezentacji funkcji psychicznych w mózg li, postulowane cele badań neuropsychologicznych oraz zalecaną metodologię wykorzystującą metodę podwójnej dysocjacji oraz studia przypadku. Przedstawiono także krytyczną dyskusję założeń teoretycznych oraz wyników prac realizowanych przez neuropsychologię poznawczą.

W odróżnieniu od tradycyjnego podejścia, akcentującego funkcjonalne różnice międzypółkulowe, w artykule położono nacisk na zjawiska równoważności i współdziałania półkul mózgowych. Zjawiska te omówiono na przykładzie badań nad funkcjami półkuli niedominującej dla mowy świadczących, że sprawny przebieg tych funkcji często wymaga współdziałania obydwu odmiennie wyspecjalizowanych półkul mózgowych.

W artykule przedstawiono ewolucję poglądów dotyczących funkcjonalnego zróżnicowania półkul w odniesieniu do mowy. Szczególną uwagę zwrócono na badania i koncepcje teoretyczne, w których zajmowano się rolą półkuli niedominującej dla mowy w procesach językowych. Opisano przejawy współdziałania półkul oraz dynamiczny i względny charakter funkcjonalnego zróżnicowania półkul w zakresie mowy.

Badania neuropsychologiczne wykazują, iż nie istnieje absolutna dominacja lewej półkuli mózgu u osób praworęcznych w zakresie procesów porozumiewania się językowego. Prawa półkula mózgu współuczestniczy w tworzeniu wielu ważnych aspektów komunikacji i jej uszkodzenie powoduje różnorodne zaburzenia językowe. Zgodnie z eksperymentami omówionymi w artykule, prawa półkula mózgu współodpowiada za przetwarzanie informacji leksykalno-semantycznych, rozumienie i nadawanie dyskursu oraz prozodię lingwistyczną i emocjonalną. Stosunkowo mniejsze znaczenie posiada w reprezentacji systemów fonetycznego i syntaktycznego.

U osób uzależnionych od alkoholu częściej spotyka się lateralizację funkcji motorycznych i niektórych funkcji poznawczych odmienną od występującej w innych populacjach. Związek między odmienną ręcznością a skłonnością do nadużywania alkoholu nie jest jasny. Pewną rolę mogą odgrywać stany lękowe i deficyty poznawcze – częstsze u leworęcznych. Nie ma dowodów występowania asymetrycznych, morfologicznych zmian poalkoholowych. Zmiany takie notuje się natomiast na poziomie neurofizjologicznym. Przytaczane są dwie hipotezy wyjaśniające przyczyny stwierdzanej przy pomocy badań neuropsychologicznych, głębszej dysfunkcji prawej półkuli: (l) hipoteza szczególnej podatności prawej półkuli na toksyczne działanie alkoholu, (2) hipoteza błędu metodologicznego polegającego na stosowaniu dla prawej półkuli „trudniejszych" testów, co prowadzi do zróżnicowania wyników, mimo równomiernego uszkodzenia przez alkohol obu półkul.

Artykuł przedstawia wpływ zastosowania psycholingwistycznych metod analizy dyskursu w neuropsychologii na rozwój terapii chorych z zaburzeniami mowy po uszkodzeniach mózgu, głównie osób z afazją. Wpływ ten uwidocznił się najbardziej w terapii pragmatycznej. Głównym celem tej terapii jest polepszanie umiejętności odbioru i przekazu informacji, niezależnie od poprawności językowej wypowiedzi chorego. Opisano założenia teoretyczne oraz przykłady pracy klinicznej w ramach dwóch nurtów terapii pragmatycznej polegających na: (1) rozwijaniu zdolności w zakresie struktur dyskursu oraz (2) doskonaleniu umiejętności komunikacyjnych.

Przedstawiono zaburzenia wyższych czynności nerwowych, których klinicysta może oczekiwać u chorego z udarem mózgowym. Objawy omówione zostały według lokalizacji uszkodzenia, czyli w powiązaniu z głównymi tętnicami mózgowymi. Więcej miejsca poświęcono zespołom afatycznym, ze względu na częstość występowania tego deficytu, szczególnie inwalidyzującego chorego. Złożone zagadnienie diagnozy neuropsychologicznej przedstawiono skrótowo, sygnalizując trudności i ukazując rolę psychologa w klinice chorób naczyniowych mózgu.

W pracy badano, u ludzi w późnym wieku, zdolność uczenia się nowych informacji, zależnie od rodzaju materiału i sposobu jego prezentacji. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że nie u wszystkich ludzi w późnym wieku dochodzi do zaburzeń zapamiętywania. U osób, u których stwierdzono zaburzenia uczenia się, doszło prawdopodobnie do dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego. Szczególne trudności w zapamiętywaniu zadań słowno-symultatywnych sugerują zakłócenie współpracy półkul mózgowych w procesie starzenia się.

Celem pracy była ocena wyników testu MMSE oraz niektórych innych metod neuropsychologicznych w diagnozie deficytów poznawczych u chorych z zaburzeniami psychotycznymi i chorych z dowiedzionym organicznym uszkodzeniem OUN nie manifestującym się klinicznie zespołem otępiennym. Badaniem objęto 44 pacjentów z zaburzeniami psychicznymi w okresie remisji oraz 37 chorych z uszkodzeniem OUN. MMSE nie różnicował grup w sposób istotny, chociaż chorzy z rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej wykonali go lepiej, niż chorzy z rozpoznaniem encefalopatii. Chorzy z rozpoznaniem schizofrenii mają znaczne trudności w uczeniu się nowego materiału. Badania baterią testów neuropsychologicznych tylko w szczególnych przypadkach przyczyniają się do uściślenia diagnozy różnicowej, ale mogą byt użyteczne w ocenie zdolności adaptacyjnych chorych z zaburzeniami psychotycznymi.

Autorki przytaczają z piśmiennictwa informacje dotyczące stosowania antagonistów kanału wapniowego u chorych z późnymi dyskinezami oraz wstępne wyniki własnych pilotażowych badań nad stosowaniem diltiazemu chorych z takimi objawami, które prowadzone były w próbie otwartej u 11 pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. Diltiazem podawano w dawce 60 mg/die przez okres 6 tygodni. W badanej grupie większe poprawy uzyskano u chorych z nasilonymi zaburzeniami dyskinetycznymi istniejącymi stosunkowo krótko. Obserwowana poprawa dotyczyła zwłaszcza akatyzji i mimowolnych ruchów kończyn dolnych a występowała po stosunkowo długim okresie (5-6 tyg.) podawania diltiazemu. Nie obserwowano poważnych objawów niepożądanych. U części pacjentów wraz z ustąpieniem późnych dyskinez obserwowano poprawę stanu psychicznego

Autor analizuje wszystkie dostępne prace o zastosowaniu antagonistów kanału wapniowego (AKW) w leczeniu alkoholowych zespołów abstynencyjnych. Nie są one liczne i najczęściej zawierają mankamenty metodologiczne. Wyniki ich sugerują, że skuteczność AKW w leczeniu zespołów abstynencyjnych jest niska. Wysokie jest natomiast ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych.

W związku z koncepcją zaburzeń przewodnictwa kanałów wapniowych w komórce w chorobach zwyrodnieniowych, autor opisuje wyniki niektórych badań dotyczących wpływu antagonistów kanału wapniowego na swoiste receptory oraz ich roli w zaburzeniach funkcji poznawczych u ludzi.

W opracowaniu przedstawiono współczesny stan wiedzy nad biologicznymi uwarunkowaniami uzależnienia od substancji psychoaktywnych, w szczególności – uzależnienia od alkoholu. Omówiono postęp wiedzy nad neuroprzekaźnikowymi mechanizmami działania substancji uzależniających i na tym tle nowe perspektywy i próby farmakoterapii. (red.)

W artykule przedstawione zostały wyniki badań pilotażowych dotyczące reakcji na jednolity program terapeutyczny (terapia grupowa o charakterze zadaniowo-edukacyjnym zorientowana na nabywanie nowych umiejętności) grupy hospitalizowanych mężczyzn (N=28) i kobiet (N=35) uzależnionych od alkoholu. Na podstawie tych badań można wyciągnąć wnioski o odmiennym zakresie i kierunku zmian osobowości i zachowania obserwowanych po terapii u osób z różnymi typami alkoholizmu wg Cloningera. Z zastosowanych narzędzi szczególne wartości różnicujące wykazał test przymiotnikowy ACL-37 Gougha i Heilbruna.

Pomiaru stężenia witaminy B12 i kwasu foliowego w surowicy krwi dokonano u 116 hospitalizowanych chorych psychicznie, 32 osób zdrowych i 21 pacjentów z nerwicami. Niedobór witaminy B12 stwierdzono odpowiednio u 46 (39.7%), 5 (15.6%) i 2 (8%) osób. Niedobór kwasu foliowego odpowiednio u 23 (19.8%), 0 (0%), 1 (4.3%) osób – większość różnic wysoce znamienna statystycznie (poza częstością występowania awitaminozy kwasu foliowego w grupie chorych psychicznie i pacjentów nerwicowych). Częstsze występowanie niedoborów witaminowych koreluje ze starszym wiekiem, podstawowym wykształceniem i przyjmowaniem kuracji mieszanych – neuroleptyk / karbamazepina lub samej karbamazepiny (w przypadku witaminy B12). Rozpoznanie nie ma znamiennego wpływ na częstość występowania niedoboru, ani na średni poziom oznaczanych witamin.

Badano 22 chorych z chorobą afektywną dwubiegunową leczonych litem 2-19 lat z dobrym efektem profilaktycznym. Obserwowano 31 epizodów przerwania kuracji. Nie stwierdzono „objawów abstynencyjnych" związanych z zaprzestaniem przyjmowania leku. Ryzyko nawrotu po przerwaniu skutecznej kuracji litem jest wysokie, u 48% badanych nawrót wystąpił w ciągu pierwszych 3 miesięcy. Jedynie u 25% stwierdzono dwuletnią remisję. U większości osób z nawrotem choroby uzyskano normalizację nastroju po ponownym zastosowaniu litu. Powstawanie lekooporności na lit związanej z przerywaniem kuracji tym lekiem wymaga dalszych badań.

Przebyta reakcja o charakterze autoimmunologicznym na zakażenie wirusowe we wczesnym okresie rozwoju mózgu może u niektórych chorych na schizofrenię stanowić czynnik patogenetyczny w powstaniu tej choroby. Znajduje to odzwierciedlenie w odchyleniach mikrostrukturalnych mózgu oraz zmianach w zakresie układu odpornościowego stwierdzanych u części chorych na schizofrenię.

Opisano zadania i metodę prowadzenia angielskojęzycznego komputerowego bania danych o programach i metodach psychiatrii środowiskowej oraz o ich efektywności. Bank obejmuje streszczenia poszczególnych publikacji, zawierające kodowane dane o interwencji środowiskowej, metodach jej ewaluacji i uzyskanych rezultatach. Streszczenia są przygotowywane w oparciu o strukturalizowany kwestionariusz IFEI, obejmujący blisko 100 zmiennych. Obecnie w banku znajduje się 130 streszczeń z lat 1993-94, rocznie będzie przybywać około 110 pozycji. Udzielanie informacji rozpocznie się w drugim półroczu 1995 r. Bank jest prowadzony przez IPiN, we współpracy z WHO i kilkoma placówkami europejskimi.

Jest to autobiograficzna relacja obrazująca sposób przeżywania zaburzeń psychicznych i radzenia sobie z nimi.

Od redakcji
Ponieważ tego rodzaju świadectwa mogą pełnić ważną i pouczającą rolę w przygotowaniu zawodowym osób zajmujących się leczeniem zaburzeń psychicznych, redakcja szeroko otwiera dla nich łamy „Postępów" i zaprasza potencjalnych autorów lub osoby dysponujące podobnymi relacjami do nadesłania ich (warunkiem publikacji jest oczywiście uzyskanie zgody autora). (red.)