Archiwum 1992–2013

2003, tom 12, zeszyt 1

Schizofrenia: prewencja, wczesna interwencja

Pierwotna i wtórna prewencja schizofrenii: fakty i perspektywy

HEINZ HAFNER
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 3-24

W odróżnieniu od profilaktyki pospolitych, inwalidyzujących chorób somatycznych, nadal zaniedbuje się pierwotną i wtórną prewencję schizofrenii - zaburzenia również powodującego wieloletnią niepełnosprawność. Warunkiem koniecznym interwencji prewencyjnej w schizofrenii jest wykrycie możliwych do wyeliminowania lub modyfikacji czynników ryzyka. Jako czynniki, na które można ukierunkować oddziaływania prewencyjne, omówiono tu powikłania przed-, około i poporodowe, czynniki związane z życiem w środowisku wielkomiejskim, oraz wczesne sygnały zagrożenia widoczne w zachowaniu. Zagadnienia wczesnej prewencji nastawionej na wskaźniki ryzyka analizowano na przykładzie skutecznych prób zapobiegania depresji i przemocy. Najbardziej obiecującym podejściem jest obecnie prewencja wtórna we wczesnych stadiach choroby. Na podstawie kontrolowanego retrospektywnego badania diagnostycznego 232 pacjentów pierwszorazowych pokazano rozwój objawów prodromalnych i psychotycznych oraz obniżenia funkcji przed kulminacją pierwszego epizodu choroby. Większość społecznych konsekwencji choroby pojawia się w jej początkowych stadiach, przed pierwszym kontaktem z lekarzem. Nie ma jeszcze metod o dostatecznie sprawdzonej trafności, które w stadium przedpsychotycznym umożliwiłyby wczesne rozpoznanie psychozy i przewidywanie momentu jej wystąpienia. Kryteria kwalifikujące do interwencji prewencyjnej trzeba uzupełnić o tradycyjne czynniki wysokiego ryzyka, takie jak obecność przypadków schizofrenii w rodzinie oraz powikłania w okresie życia płodowego i około-porodowe. Taka procedura wyklucza jednak duży procent osób zagrożonych. W artykule omówiono właściwe metody wczesnej interwencji w przedpsychotycznym i początkowym stadium choroby, a także ich aspekty etyczne. Do mocnych czynników prognostycznych psychozy należy częstość występowania pojedynczych objawów psychotycznych w populacji ogólnej oraz poziom związanego z nimi cierpienia emocjonalnego (dystresu). Omówiono perspektywy leczenia w tym wczesnym stadium choroby przy użyciu pozbawionych skutków ubocznych leków przeciwpsychotycznych trzeciej generacji, lub zapobiegania jej wystąpieniu za pomocą substancji estrogenopodobnych.

Schizofrenia: prewencja, wczesna interwencja

Kiedy rozpocząć interwencję farmakologiczną w schizofrenii?

Jolanta Rabe-Jabłońska
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 25-35

W pracy omówiono różne rozumienie terminu „wczesna interwencja", „czynniki ryzyka rozwoju schizofrenii", „markery schizofrenii". Przedstawiono zasady rozpoznawania predyspozycji do rozwoju schizofrenii, koncepcję schizotaksji oraz przegląd najnowszego piśmiennictwa na temat naukowych i etycznych podstaw wczesnego leczenia schizofrenii w fazie prepsychotycznej oraz propozycji takiego leczenia oraz zapobiegania psychozie.

Artykuł orginalny

Właściwości dyskryminacyjne „Kwestionariusza ogólnego zdrowia” GHQ-30

Krzysztof Małyszczak
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 37-44

Cel – „Ogólny kwestionariusz zdrowia" (GHQ-30) jest instrumentem samooceny stosowanym do wstępnej selekcji osób z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi oraz jako narzędzie do pomiaru nieswoistego cierpienia psychicznego. Praca przedstawia wyliczenia parametrów dyskryminacyjnych polskiej wersji kwestionariusza GHQ-30.

Badane osoby – badanie przeprowadzono w grupie 104 pacjentów (65 kobiet, 39 mężczyzn w średnim wieku 41,4 lat) poradni zdrowia psychicznego i poradni ogólnej, zgłaszających się z objawami lękowymi i depresyjnymi.

Metoda – Rozpoznania postawiono za pomocą kwestionariusza diagnostycznego, opartego na Schemacie oceny klinicznej w neuropsychiatrii (SCAN 2.0). Liczbę punktów GHQ wyliczono stosując metodę [0, 0, l, 1] (GHQ score). Optymalne wartości parametrów dyskryminacyjnych ustalono na podstawie krzywej ROC (receiver operating curve).

Wyniki – Wyznaczono optymalny punkt odcięcia na poziomie 12/13 punktów, dla którego czułość wyniosła 82%, a swoistość 80%. Wartości współczynników pozytywnej i negatywnej wartości przewidywanej wyniosły dla rzeczywistego rozpowszechnienia = 64% odpowiednio 82% i 0,88%, natomiast dla rozpowszechnienia = 10% wyliczono wartości 31% i 98%.

Wnioski – Uzyskane parametry dyskryminacyjne pozwalają stosować kwestionariusz GHQ-30 do wyodrębnienia z populacji ogólnej subpopulacji o zwiększonym rozpowszechnieniu zaburzeń psychicznych (w celu identyfikacji osób z problemami psychicznymi) oraz do pomiaru nieswoistego cierpienia psychicznego.

Artykuł orginalny

Ocena efektów zastosowania treningu „Powrót do społeczeństwa” w rehabilitacji osób chorych na schizofrenię leczonych lekami przeciwpsychotycznymi I i II generacji

Joanna Meder, BEATA KASPEREK, KATARZYNA SPIRIDONOW
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 45-53

Cel – Pracując z chorymi chcemy przekazać im pewien poziom wiedzy i nauczyć umiejętności, z których będą mogli korzystać w przyszłości. Dlatego też wysunęliśmy następujące pytania badawcze: 1) Czy udział chorych w programie behawioralnym „Powrót do społeczeństwa" wpłynie na wzrost ich wiadomości i umiejętności społecznych? 2) Czy leczenie farmakologiczne lekiem II generacji pacjentów uczestniczących w tym programie wpłynie na ich lepsze funkcjonowanie społeczne, szczególnie na wyższy poziom ich wiadomości i umiejętności społecznych niż w grupie pacjentów leczonych klasycznym neuroleptykiem w dawkach porównywalnych?

Badani i metoda – w badaniach wzięło udział 60 chorych z rozpoznaniem schizofrenii. 30 z nich było leczonych olanzapiną, a 30 chlorpromazyną.

Wyniki – Udział chorych w programie behawioralnym „Powrót do społeczeństwa" wpłynął na wzrost ich wiadomości i umiejętności społecznych. Leczenie olanzapiną pacjentów uczestniczących w behawioralnym „Programie powrotu do społeczeństwa" wpływa istotnie na ich lepsze funkcjonowanie społeczne, w tym na wyższy poziom ich wiadomości i umiejętności społecznych.

Artykuł orginalny

Częstość występowania upadków u chorych w podeszłym wieku hospitalizowanych w oddziale psychogeriatrycznym

AGNIESZKA BORZYM
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 55-60

Upadki osób w podeszłym wieku stanowią poważny problem zdrowotny związany nie tylko z urazem fizycznym, ale także psychicznym.

Cel – ocena częstości występowania upadków i ich związku ze stawianą diagnozą, farmakoterapią, obciążeniem personelu oddziału.

Osoby badane i metoda – analizowano dokumentację szpitalną 909 chorych leczonych w oddziale psychogeriatrycznym.

Wyniki – stwierdzono mniejszą częstość występowania upadków niż to wynika z informacji zawartych w piśmiennictwie. Częstość występowania upadków u kobiet była nieznacznie większa niż u mężczyzn. Najczęściej upadków doświadczały osoby, u których rozpoznawano otępienie naczyniopochodne. Nie stwierdzono zależności między liczbą chorych w oddziale a częstością tych zdarzeń.

Artykuł poglądowy

Model „drogi do psychiatry” wg Goldberga i Huxleya a rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych

TOMASZ PAWŁOWSKI, Andrzej Kiejna
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 61-66

Poglądy – Przedstawiono model „drogi do psychiatry" zaproponowany przez Goldberga i Huxleya. Potwierdza on, iż tylko niewielka część osób z zaburzeniami psychicznymi w populacji ogólnej otrzymuje specjalistyczną pomoc psychiatryczną. Model oparty jest na 5 poziomach, z których każdy reprezentuje inną populację. Pomiędzy poszczególnymi poziomami znajdują się filtry, przez które trzeba przejść, aby dostać się na kolejny poziom.

Wnioski - Badania epidemiologiczne prowadzone równocześnie na każdym z nich mogą ustalić lokalne potrzeby odnośnie psychiatrycznej opieki medycznej

Artykuł poglądowy

Obraz zaburzeń reaktywnych u sprawców przestępstw w piśmiennictwie z lat 1950-1970

Danuta Hajdukiewicz, ELŻBIETA BOGDANOWICZ
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 67-77

Poglądy – Przedstawiono poglądy na etiologię i patogenezę zaburzeń reaktywnych oraz najczęściej spotykane ich obrazy, które obserwowano w latach 1950-1970 u więźniów śledczych i odbywających kary pozbawienia wolności. Z pracy Uszkiewiczowej z 1971 roku wynika, że zarówno liczba zaburzeń reaktywnych, jak ich nasilenie ulegało stopniowemu zmniejszaniu, np. w końcu lat sześćdziesiątych w porównaniu z latami pięćdziesiątymi. Takie spostrzeżenia wynikają też z badań pracowników Kliniki dotyczących osób przebywających na obserwacji sądowo-psychiatrycznej.

Wnioski – Doświadczenie wskazuje, że w ostatnich latach zaburzenia reaktywne obserwuje się głównie w formie reakcji nerwicowych, psychozy należą do rzadkości.

Artykuł poglądowy

Układ kostny w zaburzeniach odżywiania

ANNA ŚMIECH, ANNA WYSZOGRODZKA-KUCHARSKA, Jolanta Rabe-Jabłońska
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 79-87

Poglądy – Niedobór masy kostnej o nasileniu osteopenii bądź osteoporozy jest zjawiskiem powszechnym w jadłowstręcie psychicznym. W artykule przedstawiono dane dotyczące częstości tego powikłania, mechanizmy jego rozwoju oraz metody rozpoznawania, profilaktyki i leczenia.

Wnioski – podkreślono znaczenie kliniczne problemu oraz wskazano pewne propozycje diagnostyczne i korekcyjne.

Artykuł poglądowy

Neuroleptyki w psychogeriatrii

Stefan Krzymiński
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 89-99

Poglądy – Na podstawie przeglądu piśmiennictwa przedstawiono wskazania do stosowania leków neuroleptycznych i prowadzenie nimi leczenia u pacjentów w wieku podeszłym.

Wnioski – Podkreślono potrzebę uwzględnienia związanych z wiekiem zmian w metabolizmie klasycznych i nowych neuroleptyków, powodujących zwiększone ryzyko objawów ubocznych u starszych pacjentów

Artykuł poglądowy

Działanie przeciwbólowe leków przeciwdepresyjnych

ADAM MILLER, KRZYSZTOF JĘCZKOWSKl, Jolanta Rabe-Jabłońska
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 101-109

Poglądy – W leczeniu bólu przewlekłego dość powszechnie stosowane są leki przeciwdepresyjne. Dostępne wyniki badań wskazują na złożoność analgetycznego mechanizmu ich działania. Najprawdopodobniej składają się na ten efekt: blokowanie zwrotnego wychwytu noradrenaliny lub serotoniny, określone działania na receptory opioidowe, zahamowanie wychwytu zwrotnego adenozyny, blokowanie receptora NMDA, a także blokowanie kanałów jonowych. Udowodniono przeciwbólowe działanie TLPD, a wiele danych potwierdza również skuteczność SSRI w leczeniu bólu. Jest to jednak grupa leków, która wymaga dalszych badań. Bardzo obiecujące są również wstępne doniesienia o przeciwbólowym działania SNRI. U chorych z bólem przewlekłym, bez objawów zaburzeń depresyjnych, można podjąć próbę zastosowania leków przeciwdepresyjnych ze względu na ich działanie przeciwbólowe.

Wnioski – Wydaje się, że leki przeciwdepresyjne, szczególnie te, które powodują nieliczne i niezagrażające zdrowiu pacjenta objawu niepożądane mogą być traktowane, jako leki wspomagające na wszystkich szczeblach „drabiny analgetycznej".

Artykuł poglądowy

Biochemiczne markery uszkodzenia mózgu

ARKADIUSZ WĘGLEWSKl
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 111-116

Poglądy – Uszkodzenia mózgu w przebiegu urazów i udarów stanowią w naszych czasach ogromny problem kliniczny i społeczny. Ogromny postęp, jaki dokonał się w diagnostyce neuroobrazowej nie idzie w parze z postępem w leczeniu i wczesnej dokładnej ocenie rokowania. Biochemiczna diagnostyka uszkodzeń mózgu stanowi nową możliwość w monitorowaniu leczenia i ocenie rokowania chorych. Podstawową rolę odgrywają obecnie: białko S100B i specyficzna enolaza neuronalna (NSE). S100B występuje w astrogleju, a NSE wykryto w cytoplazmie neuronów. W przebiegu uszkodzeń mózgu markery te są uwalniane do krwi i mogą być mierzone. Kilku autorów oceniało już ich przydatność diagnostyczną i prognostyczną. Większość badań potwierdza dobrą korelację między uwalnianiem markerów a stanem neurologicznym, obrazem CT i co szczególnie ważne – wysoką wartość w przewidywaniu sprawności chorego w dłuższej perspektywie.

Wnioski – Przydatność oznaczania markerów w monitorowaniu leczenia ciągle nie jest jasna. Wiadomo, że uwalniane po uszkodzeniach białko S100B może odgrywać rolę zarówno w procesach naprawczych mózgu jak i we wtórnym uszkodzeniu neuronów. Analiza S100B i NSE w pierwszych dobach po udarze może także pomóc przewidywać stan intelektualny chorego po udarze.

Artykuł kazuistyczny

Izolowany zespół zaburzeń poznawczych u pacjenta z obustronnym uszkodzeniem okolic ciemieniowo-potylicznych w wyniku kolejnych udarów mózgu. Opis przypadku

JOANNA SENIÓW, KATARZYNA POLANOWSKA, Tadeusz Mendel
Postępy Psychiatrii Neurologii, 2003, 12, 117-122

Autorzy przedstawiają przypadek 56-letniego mężczyzny z obustronnym uszkodzeniem okolic ciemieniowo-potylicznych, spowodowanym dwoma epizodami udarowymi. Następstwem uszkodzeń mózgu był izolowany zespół dysfunkcji poznawczych, z dominującą apraksją, zaburzeniami przestrzennymi, agnozją palców i wybiórczymi trudnościami językowymi.